HISTORIA

Polaków żyjących na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej spotkał tragiczny los. Jedni zginęli z rąk NKWD, innych mordowały bandy OUN/UPA. Dalsze straty w ludności cywilnej przyniosła okupacja niemiecka. Dla wielu naszych rodaków gehenna trwała nawet po zakończeniu działań wojennych.

Co tak naprawdę decydowało o zwycięstwach i splendorze husarii? Dlaczego nikomu nie udało się z sukcesem skopiować tej formacji? Kto mógł zostać towarzyszem husarskim? I dlaczego było to marzeniem tak wielu Polaków?

W stulecie wyzwolenia Polski spod okupacji zaborców zorganizowano w Warszawie Wielką Defiladę Niepodległości.

"Myśmy tak odbiegli od innych narodów, że święcimy klęski, gdy tamte święcą zwycięstwa" - napisał ponad sto lat temu Roman Dmowski. Rzeczywiście, wiele rocznic obchodzonych z wielką pompą skończyło się spektakularną klęską: konstytucja 3 maja, kolejne powstania w XIX-wieku, a w najnowszej historii chociażby powstanie warszawskie. Jednocześnie rocznice zwycięstw (wyjąwszy może bitwę warszawską) nie cieszą się taką popularnością. A właśnie w okresie świąteczno-noworocznym przypada rocznica jedynego w pełni zwycięskiego polskiego powstania w XX wieku: powstania wielkopolskiego. 27 grudnia 1918 roku, dzień po hucznym powitaniu w Poznaniu powracającego do Polski by objąć tekę premiera Ignacego Paderewskiego, doszło do starć z Niemcami w stolicy Wielkopolski, które zakończyły się wyparciem zaborców - najpierw z grodu nad Wartą, a potem z całej prowincji. Dzięki doskonałej organizacji oddziałów powstańczych oraz dyplomatycznemu wsparciu, które zapewnił w Wersalu Roman Dmowski, Wielkopolska na mocy traktatu wersalskiego niemal w całości znalazła się w granicach II Rzeczypospolitej.

Gdy wybuchła II wojna światowa miał niecałe 19 lat. W maju 1943 roku postanowił wstąpić do Armii Krajowej. Tam przyjął pseudonim "Zryw". Nikomu nie powiedział o swej konspiracyjnej działalności. Nawet matka nie wiedziała.

Wielkimi krokami zbliża się 80. rocznica ukraińskiego ludobójstwa na Polakach dokonanego na Kresach Wschodnich. Prawda o tych wydarzeniach dopiero przebija się - i to z trudem - do świadomości społecznej. Prawda o straszliwym przebiegu mordów na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej jest zapewne tym trudniejsza do przyjęcia, że w wielu umysłach Kresy Wschodnie jawią się niczym raj utracony - miejsce, gdzie przed II wojną światową trwała idylla niezmąconego niczym współistnienia Polaków i Ukraińców. Jednak już 17 września 1939 roku - w momencie agresji Związku Radzieckiego na Polskę - doszło do eksplozji nienawiści i pierwszych mordów na Polakach.

Była jedną z pierwszych kobiet, które trafiły do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Przywieziono ją tam w 1942 r., kiedy żeński obóz w Birkenau jeszcze nie istniał. Doświadczyła tam istnej gehenny, ale ocalała, a jej czyny można bez wątpienia określić mianem bohaterstwa.

„Nie bądź obojętny”, dewiza potocznie nazywana „jedenastym przykazaniem” jest nader często wykorzystywana przeciw Polakom, którzy przestrzegają przed demonami przeszłości. Lecz właśnie dlatego, że nie można być obojętnym, należy mówić o krzywdach, które doznał naród Polski i którym nigdy nie zadośćuczyniono. Na to właśnie zwraca uwagę Jacek Międlar mówiąc o krzywdach, które przez wieki wyrządzali Polakom ukraińscy sąsiedzi.

Do „Auschwitz” przywieźli ją, gdy miała 20 lat. Razem z mamą znalazła się w jednym z pierwszych transportów dla polskich kobiet wywożonych do tego niemieckiego obozu śmierci.

Walentyna Ignaszewska po dwóch latach pobytu w obozie koncentracyjnym była gotowa jechać dosłownie gdziekolwiek, byle tylko wyrwać się z piekła, jakie Niemcy zgotowali osadzonym pod Oświęcimiem.

Polacy nie wierzyli, że ich dotychczasowi sąsiedzi pod okiem okupanta przygotowywali plan ludobójstwa, który swą skalą i okrucieństwem miał naszych przodków przerazić, aby na ziemiach tych już nigdy polska noga nie postała.

Rodzina Tyszeckich musi ukrywać się w opuszczonych domach. Ich majątki są pod stałą obserwacją oprawców. Niemcy zajęci są wojną z Rosjanami i w ogóle nie kontrolują biegu wydarzeń na Wołyniu. Ukraińcy polują na Polaków, jak na zwierzynę. Mordują także za dnia.

„Gdybym miał przynajmniej dziesięć tysięcy takich żołnierzy, to nie tylko Turcję, ale cały świat spodziewałbym się łatwo podbić” - mówił Karol X Gustaw o polskiej husarii.

Przewodnicy oprowadzają obcokrajowców po pawilonach ukazujących przede wszystkich zagładę Żydów. Są setki eksponatów, infografiki i prezentacje multimedialne. Na samym końcu, jeśli starczy czasu, wycieczka trafia do polskiego baraku - zimnej, ponurej i zdewastowanej szopy, gdzie z odrapanych ścian sterczą stare plakaty mówiące o wybuchu II wojny światowej, oporze Polaków i niezłomnej walce.

Działania prosowieckie na zapleczu frontu usiłuje się niekiedy przedstawiać jako spontaniczne wystąpienia lokalnej biedoty wykorzystującej zamęt i stan załamania się prawa oraz porządku, po upadku struktur państwowych. Tak jednak nie było.